13 درصد مشکلات روانی در جهان را نوجوانان تشکیل می دهند. از هر 7 نفر نوجوان 10 تا 19 ساله در جهان، یک نفر مبتلا به مشکلات روانشناسی می شود. افسردگی، اضطراب و مشکلات رفتاری در صدر شایع ترین مشکلات روانشناسی نوجوان هستند. خودکشی یکی از مهم ترین خطرات در نوجوانی است که چهارمین عامل مرگ و میر در افراد 15 تا 29 ساله است. مشکلات روانشناسی دوران نوجوانی به بزرگسالی منتقل می شود و با ابتلا به مشکلات روانی و جسمانی در بزرگسالی رابطه دارد ( منبع: سازمان بهداشت جهانی).

کلیدواژه ها: روانشناسی نوجوانی، مشکلات روانی نوجوانی، بحران هویت نوجوانی، خودکشی نوجوانی، استرس در نوجوانان، مواد و نوجوانی.

نوجوانی = بحران هویت!

تقریبا برای همه ما این گونه است که وقتی با عبارت «دوران نوجوانی» روبرو می شویم، یاد «بحران هویت» می افتیم. اینکه نوجوانی دوران گذار از کودکی به بزرگسالی، بیشتر شدن مسئولیت ها، دوران تصمیم گیری های جدی در زندگی، گرایش به تجربه های جدید زندگی، استقلال بیشتر و تمایل بیشتر به وقت گذراندن با دوستان است. اما این فقط یک روی سکه است.

دوران نوجوانی نه تنها فقط تمامی چیزهایی است که ذکر شد، بلکه با مشکلات دیگری هم همراه است که زندگی فعلی و آینده نوجوان را تحت تاثیر قرار می دهد.

در این میان، آگاهی خانواده از شرایط نوجوان بسیار مهم است. یکی از موضوعاتی که خانواده باید به آن توجه کند، مشکلات روانشناختی است. مشکلات روانشناختی (یا همان مشکلات روانی) می توانند تبدیل به یک فرصت یا یک تهدید شوند. این برخورد خانواده و خود نوجوان است که این مسیر را تعیین می کند.

در ادامه به مهم ترین و جدی ترین مشکلات روانشناسی اشاره می کنیم که آگاهی از آنها باعث مراجعه برای درمان و مدیریت بهتر مشکلات روانی نوجوان می شود.

در این مقاله نکاتی را درباره مشکلات روانی افسردگی و اضطراب نوجوانی، مشکلات رفتاری نوجوانی، خطرات سوء مصرف مواد و الکل در نوجوانی، پیامدها و خطرات روابط جنسی در نوجوانی یادآوری خواهیم کرد.

مشکلات روانی افسردگی و اضطراب در نوجوانی

افسردگی نوجوانی

بدون شک افسردگی و اضطراب دو مشکلات روانی شایع در نوجوانی هستند. براساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، افسردگی اولین مشکل روانشناسی و اضطراب دومین مشکلات روانشناسی در نوجوانان است. از همین رو بسیار مهم است تا توجهی ویژه به آن داشت.

مشکل روانشناسی اختلال افسردگی اساسی یا MDD یکی از جدی ترین مشکلات روانشناسی در نوجوانی است. براساس تحقیقات انجام شده، در کنار وجود ژنتیک افسردگی در نوجوان، تغییرات هورمونی در شروع دوره نوجوانی می تواند با مشکل افسردگی مرتبط باشد.

افسردگی در دختران: افسردگی ناشی از تغییرات هورمونی و زیستی در نوجوانی به ویژه در دختران نوجوان مهم است. با شروع دوره های عادات ماهیانه، شاهد به هم ریختگی در فیزیولوژی بدن و تجربه های روانی و بدنی متفاوت در دختران نوجوان هستیم.

افسردگی در پسران: در پسران نیز با تغییرات تستستورون و شروع ویژگی های جسمانی بلوغ، افزایش احتمال پرخاشگری و امکان افسردگی وجود دارد.

ژنتیک و تغییرات هورمونی تنها عوامل ابتلا به افسردگی در نوجوانی نیستند. بدون شک تعارضات ارزشی با خانواده، تعارضات ارزشی با جامعه، درگیری های رفتاری با همسالان، کاهش روابط صمیمانه در خانواده و احتمال مشکلات تحصیلی در نوجوانی از عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی درگیر در افسردگی نوجوانی هستند که در یک مرکز مشاوره خانواده باید به آن ها رسیدگی شود و برطرف نمود.

علائم و نشانه های زیر از جمله شایع ترین علامت های افسردگی نوجوانی هستند:

• احساس تنهایی و بی ارزشی در زندگی

• گوشه گیری و کاهش روابط اجتماعی نوجوان

• گریه های زیاد و بی دلیل در نوجوان

• لذت نبردن نوجوان از زندگی و کاهش همراه خانواده و دوستان بودن

• عصبانیت و انفجارهای احساسی در نوجوان

• کاهش یا افزایش اشتهای (کم خوری یا پرخوری) نوجوان

• استفاده زیاد از فضای مجازی و کاهش ارتباط با دوستان

• افت تحصیلی و نمرات درسی ضعیف

• افسردگی در برخی از دختران نوجوان باعث به هم ریختگی دوره های عادات ماهانه می شود.

• دوست یابی های فراوان نیز گاهی می تواند با مشکلات افسردگی نوجوان مرتبط باشد.

افسردگی اساسی نوجوانی، یکی از مشکلات افسردگی در نوجوانی است. یکی از جدی ترین مشکلات نوجوانی ابتلا به افسردگی دو قطبی و نوسان های رفتاری است. برای درمان هر چه سریعتر، علائم زیر را بررسی کنید و در صورت مشاهده هر یک، به سرعت از مشاوره و راهنمایی های بهترین دکتر اختلال دوقطبی کمک بگیرید.

• بالا و پایین شدن انرژی نوجوان در دوره های مختلف زمانی

• دوره های افسردگی (علامت هایی که در بالا ذکر شد) و دوره های خوشحالی و انرژی زیاد در نوجوان

• انفجارهای خشم و عصبانیت های شدید نوجوان که با مشکلات به وجود آمده متناسب نیستند.

• ول خرجی و اعتماد به نفس زیاد در دوره های خوشحالی و انرژی زیاد نوجوان

• کاهش نیاز به خواب در دوره های پرانرژی بودن نوجوان

• قهر و آشتی کردن های زیاد با دوستان و خانواده از سوی نوجوان به گونه ای که نوسانی بودن رفتار نوجوان کاملا مشخص است.

• عدم توانایی مدیریت درس خواندن و مطالعه درس ها

• دوست یابی های بی پروا و زیاد نوجوان در مدت زمان های مشخصی

• تهدید به خودکشی یا اقدام به خودکشی از سوی نوجوان

بارزترین ویژگی نوجوانان با افسردگی دوقطبی نوسانی بودن، بالا و پایین بودن سطح انرژی روانی یا در یک کلام، مودی بودن نوجوان است.

توجه داشته باشید که طول مدت و تعداد علامت های افسردگی اساسی و دوقطبی در نوجوان مهم است و تشخیص آن به وسیله روانپزشک یا روانشناس گذاشته می شود. اطرافیان نوجوان فقط باید با مشاهده این علامت ها برای ارزیابی و درمان اقدام کنند و برای استفاده از خدمات مشاوره افسردگی، به یک روانشناس حرفه ای مراجعه کنند و از خدمات آن ها بهره مند شوند.

اضطراب نوجوانی

مشکلات اضطرابی در دوران نوجوانی دومین رتبه در میان نوجوانان را دارد. از آنجایی که نوجوان در حال شروع دوره جدیدی از زندگی است که حق و حقوق و وظایف خاص خودش را دارد، وجود سطوح عادی از اضطراب در نوجوان عادی است. اما گاهی به دلیل پایین بودن مهارت های زندگی و مدیریت احساسات در نوجوان، اضطراب تبدیل به یک مشکل روانشناسی دوران نوجوانی می شود

از جمله مهم ترین مشکلات اضطراب نوجوانی، اختلال اضطراب تعمیم یافته یا GAD است. علامت های اضطراب تعمیم یافته در نوجوانان از قرار زیر است:

• نوجوان همواره احساس دلشوره دارد.

• نوجوان همواره و در بسیاری از ساعات شبانه روز احساس دلهره و ترس از اتفاق بدی افتادن دارد. نوجوان خودش نمی داند این اتفاق چه می تواند باشد و فقط نگران و مضطرب است.

• نوجوان همواره احساس بی قراری جسمانی و روانی دارد. اصطلاحا می گویند شبیه «اِسپَند روی آتیش است».

• نوجوان مضطرب به راحتی خسته می شود و تحملش در کارها کم است.

• توجه کردن برای نوجوان مضطرب سخت است. نوجوان مضطرب معمولا در انجام کارها تمرکز کافی ندارد و مدام حواسش پرت می شود.

• در بسیاری از نوجوانان مضطرب یک یا چند تا از علامت های جسمانی سردرد، دردهای عضلانی، کمر درد، شکم درد، تهوع و گاهی استفراغ دیده می شود.

یکی دیگر از مشکلات روانشناسی نوجوان در زمینه اضطراب، اختلال حملات هراس یا پانیک است. این مشکل به گونه ای است که ناگهانی به نوجوان دست می دهد و کنترلی روی آن ندارد. به علامت های زیر توجه کنید:

• تپش قلب زیاد به گونه ای که نوجوان احساس می کند دارد می میرد و قلبش از سینه می زند بیرون.

• عرق کردن زیاد.

• احساس لرزش در بدن

• احساس درد در قفسه سینه

• احساس عدم کنترل روی بدن و رفتار داشتن

نوجوانی که مشکل حملات پانیک دارند، معمولا از اتفاق دوباره آن در زمان ها و مکان های مختلف نگران هستند. از همین رو، از رفتن به مکان ها و جاهای مختلف دوری می کنند. نوجوان با حملات پانیک معمولا سعی می کند که بیشتر وقتش را در خانه بگذراند.

حملات پانیک می تواند در مکان ها و زمان های مختلف برای نوجوان روی دهد. گاهی یک یا چند بار در روز و گاهی چند بار در سال می تواند اتفاق بیفتد.

یکی دیگر از مشکلات روانشناسی نوجوان که با اضطراب مرتبط است، اختلال اضطراب اجتماعی است. اضطراب اجتماعی نوجوانی با پرهیز و اجتناب جدی از در جمع بودن، قضاوت کردن منفی ظاهر و ویژگی های شخصیتی خود و خجالت کشیدن مرتبط است. به علامت های زیر دقت کنید:

• تپش قلب، لرزش بدن یا عرق کردن در جمع

• دردهای بدنی در جمع مانند شکم درد و تهوع

• جمع کردن بدن در جمع و آرام و کم صحبت کردن

• ارتباط چشمی کم با دیگران در جمع و خجالت کشیدن

• احساس ترس از قضاوت شدن منفی از سوی دیگران به ویژه غریبه ها

مشکلات روانشناسی اضطراب اجتماعی یکی از مهم ترین مواردی است که باید به آن توجه داشت. در صورت درمان نشدن اضطراب اجتماعی نوجوان، این امکان وجود دارد که نوجوان فرصت های اجتماعی، تحصیلی و کاری مختلفی را در آینده از دست بدهد.

یکی دیگر از مشکلات اضطرابی ترس افراطی یا فوبیا است. این اختلال که شیوع تقریبا بالایی هم دارد، با ترس افراطی از یک مورد خاص مشخص می شود.

امکان دارد که نوجوان از بلندی، حیواناتی مانند مار و عقرب یا موقعیت های ویژه دیگری بترسد. علامت های فوبی نوجوانی معمولا همان ترس افراطی، چندش، اجتناب و علامت های بدنی مانند تپش قلب، عرق کردن و گرم شدن صورت یا بدن است که باید به سرعت پیگیری شود و برای درمان آن به مشاوره فوبیا و ترس مراجعه کنید و از راهنمایی های یک فرد حرفه ای کمک بگیرید.

مشکلات رفتاری نوجوانی

مشکلات رفتاری اولین علامت شایعی است که اطرافیان نوجوان نسبت به آن حساس می شوند. با توجه به اینکه نوجوانی سن ورود فعال تر در جامعه و همسالان است، مشکلاتی برای حل تعارض های بین خواسته های خانواده و جامعه و همسالان پیش می آید.

گاهی چنین مشکلات و تعارض هایی بین خانواده و دنیای بیرون برای نوجوان طبیعی است. داستان زمانی بیخ پیدا می کند که به درگیری های بین نوجوان با خانواده یا دوستان از تعداد معمول بیشتر می شود. یا مثلا زمانی که نوجوان رو به رفتارهای ناسازگارانه ای مانند فرار از خانه یا درگیری های فیزیکی با دیگران می آورد.

چند مشکل رفتاری جدی که در نوجوانی باید به آنها دقت داشت!

نوجوان بیش فعال-کم توجه

یکی از شایع ترین مشکلات روانی که باید در نوجوانی به آن توجه داشت، نقص توجه-بیش فعالی یا ADHD است. ADHD با تداخل جدی در تحصیل، روابط بین فردی و کنترل رفتار نوجوان همراه است. از همین رو و از آنجایی که نوجوان نمی تواند روی رفتارهایش کنترل داشته باشد، انتظار رفتارهای پرخاشگرانه و دعواهای جدی وجود دارد.

برخی مشکلات نوجوانان بیش فعال را در زیر می خوانید:

• نوجوان بیش فعال و کم توجه در توجه و تمرکز مشکل دارد و نمی تواند در کارهایش تمرکز کند.

• نوجوانان بیش فعال و کم توجه بی قرار هستند و امکان راحت نشستن و حفظ آرامش برایشان سخت است.

• بسیاری از نوجوانان بیش فعال و کم توجه در درس ها ضعیف هستند چون توجه و تمرکز کافی ندارند.

• نوجوانان بیش فعال و کم توجه معمولا زود از کوره در می روند.

• نوجوانان بیش فعال و کم توجه رفتارها و تصمیم گیری های لحظه ای دارند. آنها امکان دارد که در یک لحظه و بدون بالا و پایین کردن، مهم ترین تصمیم های زندگیشان را بگیرند.

• احتمال رفتارهای پرخاشگرانه و درگیری های فیزیکی در نوجوانان بیش فعال-کم توجه بیشتر از نوجوانان عادی است.

• روابط متعدد و قهر و آشتی کردن های زیاد با دوستان و خانواده نیز می تواند یکی از رفتارهای نوجوانان بیش فعال-کم توجه باشد.

• نوجوانان کم توجه-بیش فعال استاد شروع کارهای مختلف به صورت موازی و نیمه تمام گذاشتن آنها هستند.

• جر و بحث با بزرگ ترها و فرار از مسئولیت ها نیز در بسیاری از نوجوانان کم توجه-بیش فعال دیده می شود.

نوجوان با مشکل نافرمانی مقابله ای

نوجوانان نافرمان یکی از سخت ترین نوجوانان برای والدین هستند. معمولا کمتر زمانی پیش می آید که نوجوان نافرمان روزش را بدون لجبازی یا درگیری کلامی-فیزیکی تمام کند. والدین و اطرافیان نوجوانان نافرمان درگیری های کلامی و ارتباطی زیادی با آنها دارند.

از جمله مهم ترین علامت های نوجوانان نافرمان از قرار زیر است:

• نوجوانان نافرمان لجباز هستند. آنها در هر کاری «نه» می آورند یا  با مخالفت برخورد می کنند.

• نوجوانان نافرمان زود رنج و در مواقعی هم کینه توز هستند. نوجوان نافرمان زود بهش بر می خورد و برخی از آنها منتظر فرصت مناسب هستند تا جبران کنند.

• بحث و جدل کردن با اطرافیان یکی از علامت های نوجوانان نافرمان است.

• نوجوانان نافرمان با پیروی کردن از قوانین و منابع قدرت (مثلا والدین، معلم، مربی، مدیر و غیره) مشکل دارند.

• خشونت زیاد، عصبانیت های مکرر و خلق و خوی تُند نیز از مشخصات نوجوانان نافرمان است.

نکاتی پایانی اما مهم در رابطه با مشکلات روانی نوجوانان

• امکان دارد که برخی مشکلات روانشناختی در دوران نوجوانی شروع شوند. باید دقت داشت که برای درمان این مشکلات حتما باید در همان دوران نوجوانی اقدام کرد.

از جمله اختلال های مهم دوران نوجوانی با  شروع زودرس:

• اختلال افسردگی دو قطبی

• اختلال شخصیت خودشیفته و نمایشی

• اختلال شخصیت مرزی

• اختلال اسکیزوفرنی

• اختلال کم توجهی-بیش فعالی

• اختلال نافرمانی مقابله ای

• اختلال اضطراب اجتماعی

• اقدام به خودکشی در نوجوانی بسیار مهم است. بسیار مواقعی پیش می آید که نوجوان به دلیل تعارض های جدی با خانواده یا گروه دوستان تهدید به خودکشی می کند. گاهی کار به اقدام به خودکشی می کشد. گاهی نوجوان فقط افکار خودکشی دارد.

• حتما باید در رابطه با هر نوعی از وجود خطر خودکشی نکات ایمنی روانی را رعایت کرد.

• مراجعه به متخصص روانپزشکی و روانشناس اولین اقدام است. تماس با اورژانس اجتماعی (شماره 123) هم از مهم ترین اقدام ها است.

• فرهنگ تجربه های جدید در سال های اخیر در نوجوانان مناطق مختلف دنیا باب شده است. یکی از جدی ترین موارد در این زمینه مصرف تفریحی مواد مخدر و مشروبات الکلی است.

• هم خود نوجوان و هم اطرافیان او باید مواظب سوء مصرف مواد و مشروبات الکلی باشند.

• هر چند همه موارد سوء مصرف مواد ناشی از امتحان کردن های تفریحی نیست، اما در هر حال باید در نظر داشت که باید در رابطه با احتمال سوء مصرف مواد، جدی ترین کنترل ها را اعمال کرد.

• در بسیاری مواقع عدم حمایت اجتماعی و ابتلا به یک مشکل شایع روانشناسی وجود دارد.

• بلوغ جنسی در نوجوانی دو بعد جدی دارد: 1. نوجوان با نوع جدیدی از لذت روانی-جسمانی آشنا می شود که قدرت زیادی هم دارد و 2. آیا نوجوان دختر یا پسر مهارت های لازم را دارد؟

• والدین و مراکز آموزشی مانند مدرسه باید به آموزش صحیح در زمینه جنسی توجه ویژه داشته باشند.

• مسائل جنسی در نوجوانان پسر و دختر دارای ابعاد متفاوتی است. پس برای هر کدام باید برنامه آموزشی متفاوتی داشت.

• احتمال ابتلا به بیماری های جنسی مقاربتی، اعتیاد جنسی، حاملگی های ناخواسته، روابط جنسی بی پروا، روابط جنسی متعدد مواردی است که هزینه آن برای نوجوان پسر و دختر متفاوت است.

• درنتیجه، آموزش رفتارهای درست در رابطه با چنین موضوعاتی جای کار جدی دارد.

• مشکل جدیدی که نوجوانان در دوره های جدید با آن مواجه هستند، فضای مجازی است.

• این مشکل در چشم والدین و بزرگ ترها در مقایسه با نوجوان، به گونه دیگری است.

• حتما باید توجه داشت که نوجوان در زمینه مراقبت های لازم در فضای مجازی آموزش های مورد نیاز را ببیند.

سخن پایانی

توجه داشته باشیم که هر والدی که دارای فرزند نوجوان است و در زمینه های مطرح شده دانش و مهارت لازم را ندارد، یا دانش و مهارت هایش کیفیت لازم را ندارد، باید به یک متخصص نوجوانی مراجعه کند. گاهی نوجوان یک مشکل روانی شایع را دارد که باید کمک های لازم را دریافت کند. هم والدین و هم خود نوجوان باید مواظب باشند.